Yazarların Uğrak Mekânları

Sinema ve edebiyat, kimi zaman aynı hikâyenin farklı anlatım biçimleri olarak birbirini tamamlar. Bazı filmler vardır ki kahramanların ellerinde tuttuğu bir roman, izleyiciye de yeni dünyaların kapısını aralayıverir. Biz de sinemada küçük bir ayrıntı gibi duran, tanıdık hisler aradığımız bu kitapların peşine düştük. Karşınızda; filmlerde geçen kitaplar!

Filmlerde Geçen Kitaplar

Bazen izlediğimiz filmdeki karakterin yerine kendimizi öyle koyarız ki onun ne okuduğu bilmeye anlamsız bir arzu duyarız. Bazen de yalnızca kitabın kapağı ilgimizi çeker ve filmi durdurup ekran görüntüsü almaya çalışırız. İzlediği filmlerde gözlerini kitaplıklardan alamayanlar için filmlerde geçen kitapları burada sıraladık.

1. Çavdar Tarlasında Çocuklar (J.D. Salinger) – The Shining

Stanley Kubrick’in efsane filmlerinden The Shining alt metinleri ve gerilimiyle tabiri caizse izleyicisine hayatı dar eden ancak bir o kadar da büyüleyen yapımlarından biri. 

Filmin başında Wendy Torrance’ın mutfak masasındaki sessiz anlarından birinde elinde Salinger’ın klasiği Çavdar Tarlasında Çocuklar’ı tuttuğunu görürüz. 

Masumiyetin yitimi, travmanın katmanları ve insanın kendi karanlığıyla yüzleşmesi… Sizce Holden Caulfield’ın masumiyet arayışı ve dünyaya yabancılaşması, Torrance ailesinin dağ otelindeki yavaş yavaş çözülüşüyle paralel bir anlatı kuruyor mu?

2. Isabelle (André Gide) – The Dreamers

Bernardo Bertolucci’nin ölümsüz filmi The Dreamers’da Isabelle karakterine hayat veren Eva Green’i, André Gide’ın kısa romanı Isabelle’i okurken izliyoruz. 

Nobel Edebiyat Ödüllü yazarın bu eseri, 1890’ların sonlarında Quartfourche Şatosu’na giden üç arkadaşın –Gérard Lacase, Francis Jammes ve André Gide– geçmişle yüzleşmelerini ve yıllardır gizli kalan bir aşkı keşfetmelerini konu alıyor.

3. Zamanımızın Bir Kahramanı (Lermontov) – Persona

Ingmar Bergman’ın başyapıtı Persona, her detayında katman katman açılan bir anlatı sunuyor. Bu katmanlardan biri de açılış sekansında yer alan küçük bir çocuğun elinde tuttuğu kitap: Mihail Lermontov’dan Zamanımızın Bir Kahramanı (A Hero of Our Time).

Çocuk edebiyatından fersah fersah uzakta olan bu eser, duygusal olarak yabancılaşmış, ahlaki olarak bulanık bir adamın portresini çiziyor. Bergman’ın çocuğa, annesinin ekrana yansıtan yüzünü okşamadan hemen önce bu kitabı okutması, çocuğun annesiyle empati kurma isteğini ifade etmenin bir yolu olsa gerek.

4. Mutlak Peşinde (Honoré de Balzac) – The 400 Blows

François Truffaut’nun The 400 Blows filminde, Antoine Doinel’i elinde Balzac’ın Mutlak Peşinde adlı eseriyle görürüz. Antoine koltukta uzanmış, kitabın sayfalarına dalmışken bir anda gözleri ışıldar, büyür ve zihni sanki başka diyarlara gider.

Tam da bu sahnede, bir yetişkin sesiyle Balzac’tan şu pasajlar duyulur:

“Ölüm döşeğindeki bir adam aniden iki yumruğu üzerinde doğruldu ve korku içindeki çocuklarına yıldırım gibi bir bakış fırlattı. Ensesindeki tüyler diken diken oldu, kırışıklıkları titredi yüzüne can verdi. bu yüze azamet katan bir nefes burun deliklerini terk etti. Hışımla yumruğunu kaydırdı ve Arşiment’in ünlü sözünü haykırdı: Evreka, buldum!”

Belki de büyümüş Antoine’ın sesi, geçmişine bir anlatıcı olarak dönmüştür, kim bilir.

5. Karanlığın Yüreği (Joseph Conrad) – Call Me By Your Name

Kuzey İtalya’da bir yer… Hem mekânları hem de konusu itibarıyla kalbimize dokunan Call Me By Your Name filminde Elio’yu birçok kez kitap okurken görüyoruz. 

Okuduğu kitaplardan biri de Joseph Conrad’in Türkçe’mize Karanlığın Yüreği ismiyle çevrilen romanı. Üstelik bu kitap filmin en ünlü anlarından biri olan şeftali sahnesinden hemen önce görülüyor.

6. Le Saint New York (Leslie Charteris) – Inglourious Basterds

Quentin Tarantino’nun stilize şiddeti ve göndermelerle örülü dünyasında, küçük detaylar büyük anlamlar taşır. Inglourious Basterds filminde Shosanna’nın sinema salonunda duvarda asılı olan L’Assassin habite au 21 afişi ve elinde tuttuğu Le Saint New York romanı bu detaylardan sadece ikisi. 

Leslie Charteris’in kaleminden Le Saint New York, New York sokaklarında bir katilin peşine düşen dedektif Simon Templar’ın hikâyesini anlatır. İlginçtir ki Shosanna’nın okuduğu kitap ile sinemasında yer verdiği afiş benzer bir temayı paylaşır: Paris’te ya da New York’ta bir katil ve onun izini süren bir dedektif.

7. Kırmızı Karanfil (Gülten Akın) – İşe Yarar Bir Şey

İşe Yarar Bir Şey filminde, Leyla karakteri trende Gülten Akın’ın toplu şiirlerinin yer aldığı Kırmızı Karanfil adlı derlemeyi okuyor. Kendisi de bizzat şiir gibi olan bu filme yaraşır bir seçim olan bu kitapta dört mevsimin de şiiri yer alıyor. Güz, Kış, İlkyaz ve de Yaz.

“Sürgündür o kadın hayata sonsuz isyanlarıyla

Git, gidemez. Dur, duramaz

Oysa,

İnsanın gidip durmaya belli bir noktası olmalı

Enine gidilen korkuluksuz köprü

Eski bir yerlerde hazırlık, işaret, nokta

Nedense başka şeylerdir. Onları yanına alacağına

Ve hazır olduğunda yeni bir işaret, yeni nokta

Yoldadır.“

8. Böyle Buyurdu Zerdüşt (Friedrich Nietzsche) – Little Miss Sunshine

Little Miss Sunshine’ın nihilist ve asi genci Dwayne, sessizliğini Friedrich Nietzsche’nin Böyle Buyurdu Zerdüşt kitabıyla kuşanır. Ailesiyle konuşmama kararı, aslında havacılık okuluna gitme arzusuna bir protestodur. 

Filmin başında Nietzsche okurken gördüğümüz Dwayne’e, dayısı rolündeki Frank (Steve Carrell) neden konuşmadığını sorduğunda Dwayne duvarındaki Nietzsche’yi işaret eder. Frank’in ağzından ise ikonik soru çıkar: You don’t speak because of Friedrich Nietzsche?

9. Morgue Sokağı Cinayeti (Edgar Allan Poe) – Ahlat Ağacı

Nuri Bilge Ceylan’ın Ahlat Ağacı filminde, kasabaya dönüp kitabını bastıracak para toplamaya çalışan Sinan’ın hikayesini izliyoruz.

Birçok edebiyat referansının yer aldığı Ahlat Ağacı’nın bir sahnesinde ise Sinan’ın yatağında uzanarak kitap okuduğuna tanık oluyoruz. Okuduğu kitap ise Edgar Allan Poe’nun kaleminden Morgue Sokağı Cinayeti’nin Varlık’tan çıkan eski bir basımı. Duvarında Sait Faik ve Albert Camus fotoğrafları, başucunda onlarca kitap yer alan Sinan’ın iyi bir okur olduğunu görebiliyoruz.

10. Karamazov Kardeşler (Dostoyevski) – Captain Fantastic

Viggo Mortensen’in başrolünde olduğu Captain Fantastic; medeniyetten uzakta, ormanın derinliklerinde alternatif bir yaşam kuran bir babanın altı çocuğuyla kurduğu sıra dışı dünyayı anlatıyor. 

Film boyunca izleyiciye hem sistem karşıtı bir duruş hem de duygusal bir aile anlatısı sunulurken, karakterlerin entelektüel donanımı da göz kamaştırıyor. Küçük yaşta çocukların Marx’tan Noam Chomsky’ye uzanan bir okuma listesine sahip olması, hikâyeyi klişe olmaktan kurtarıyor. Bu sahnelerden birinde ise çocuklardan biri elinde Dostoyevski’nin başyapıtı Karamazov Kardeşler’i okurken görülüyor.

11. Swann’ların Tarafı (Marcel Proust) – The Life Aquatic

Şahsına münhasır yönetmenlerden Wes Anderson’ın ünlü filmlerinden biri de The Life Aquatic. Yine absürt mizah ve tuhaf sayılabilecek karakterlerin yer aldığı bu filmde, Cate Blanchett’in canlandırdığı Jane karakteri Marcel Proust’tan Swann’ların Tarafı’nı okuyor. Hem de henüz doğmamış bebeğine…

Filmlerde karşımıza çıkan kitaplar, çoğu zaman bir sahneyi süsleyen basit bir detay gibi görünse de dikkatli gözler için derin anlamlar taşıyabilir. Belki de bu yüzden, bir dahaki film gecesinde sahnedeki kitaplara biraz daha dikkatli bakmak isteyebilirsiniz!

İlgilisine: Dizilerde Geçen Kitaplar: Sevdiğimiz Karakterler Neler Okuyor?

Sahne ışıkları altında başarılarıyla büyüleyen, kameraların önünde hikâyeleriyle ilham veren sanatçıların takdir edersiniz ki kendi özel hayatları da bir o kadar merak uyandırıcı. İlhamını hangi duygulardan aldığını merak ettiğimiz ve tanımak istediğimiz isimleri düşündük. Bunun sonucunda aşk hayatlarını gözler önünde yaşayan ünlü çiftlerimizi mercek altına almaya karar verdik. Dilerseniz sanatın içinde filizlenip efsaneye dönüşen aşk hikâyelerine birlikte göz atalım.

Jean-Paul Sartre & Simone de Beauvoir

1929’da Sorbonne’da tanıştıklarında yalnızca Fransız felsefesine değil, aşkın tanımına da yeni bir yön vereceklerinden haberleri yoktu. Jean-Paul Sartre ve Simone de Beauvoir, klasik ilişki kalıplarını reddederek “açık ilişki” olarak tanımladıkları, özgürlük temelli bir bağ kurdular. Onlarınki alışılmışın çok dışında, evlilikten ve klasik sadakat anlayışından uzak, kendi kurallarını koydukları bir bağ idi.

Beauvoir, feminizmin temel taşlarından biri olan İkinci Cins adlı eserini kaleme alırken Sartre ile olan karmaşık ve derin ilişkisinden fazlasıyla ilham aldı. Birbirlerini sık sık eleştirseler de fikir dünyalarının kesiştiği yerler ortaklıklarını besledi. Bu sıra dışı birliktelik bugün bile hâlâ tartışmalara konu.

Sartre’ın ölümünden sonra, Beauvoir onun mezarına bakan bir evde yaşamayı seçti. Ayrı ayrı doğan iki özgür ruh, Paris’teki Montparnasse Mezarlığı’nda aynı toprağın içinde yan yana dinleniyor. Ve arkalarında sadece kitaplar ve fikirler değil, belki de hiçbir zaman tam olarak çözülemeyecek bir aşk hikâyesi bıraktılar.

Lee Miller & Man Ray

1929’da Paris’e gelen Lee Miller sanatçı olma hayaliyle birlikte kendi kimliğini bulma arayışını da getirmişti. New York’ta başarılı bir model olarak tanınmasına rağmen, sadece güzel bir yüz olarak görülmekten epey yorulmuştu. 

Paris’te karşılaştığı Man Ray’e asistanı olmak istediğini söylediğinde aldığı ret cevabına rağmen pes etmedi. Belli bir zaman sonra Ray’in atölyesinde çalışmaya başladı, onunla birlikte fotoğrafçılıkta kendini geliştirdi, hatta birlikte solarizasyon tekniğini keşfettiler. Aralarındaki profesyonel ilişkinin tutkulu bir aşka dönüşmesi de pek zaman almadı.

İkili, birlikte hem üretmenin hem de sevmenin sınırlarında dolaştı. Man Ray, Miller’ı ilham kaynağı olarak görürken, Miller kendi sanatsal kimliğini Ray’in gölgesinde bulmaya çalıştı. Ancak bu ilişki yaratıcılığın verdiği ilham kadar kıskançlık, bağımlılık ve özgürlük arzusuyla da yoğruldu. 

Ayrılık sonrası Ray’in Miller’ın dudaklarını betimlediği efsanevi “The Lovers” tablosu, bu tutkulu birlikteliğin izlerini kanıtlar nitelikte.

Diego Rivera & Frida Kahlo

Bir aşkın kuvveti hem yaratıcı hem de bu denli yıkıcı olabilir mi? Söz konusu Frida Kahlo ve Diego Rivera’nın aşkıysa: evet. Frida Kahlo ve Diego Rivera farklı karakterlere, ayrı tekniklere ve bambaşka geçmişlere sahip olsalar da aralarındaki bağ kopmaz bir tutkuya dönüşmüştü. 

Frida, Diego’yu gördüğü ilk anda ona vurulmuştu. Yaş farkları, Diego’nun çalkantılı geçmişi, sadakatsizlikleri ve hatta Frida’nın geçirdiği feci kazanın ardından ömrü boyunca yaşadığı fiziksel acılar bile bu ilişkinin önüne geçemedi. Tüm kırgınlık ve çatışmalara rağmen 1929’da başlayan evlilikleri bir boşanma ve ardından yeniden nikâhla devam etti.

Frida Kahlo ve Diego Rivera’nın birlikteliği “iki sanatçının aşkı” tabirinden çok, onların eserlerinde yankılanan bir duygular silsilesi olarak tanımlanabilir. Frida, acılarını, kırgınlıklarını ve Diego’ya duyduğu derin aşkı tuvallerine tüm hislerini yansıtarak işliyordu.

“…bunlardan sadece bir tanesi senden vazgeçmem için yeterli değildi, çünkü sevgim yüceydi.
Ama hepsini düşündüğümde senin benden çoktan vazgeçtiğini anladım.
Bu yüzden ben de senden vazgeçtim.”

Pablo Picasso & Dora Maar

Sanat tarihinin en fırtınalı aşklarından biri de Pablo Picasso ve Dora Maar arasında yaşandı. 1935’te şair Paul Éluard aracılığıyla tanışan bu ikili, zamanla hem duygusal hem de sanatsal bir bağ kurdu. Fotoğrafçı ve sürrealist sanatçı Dora, Picasso’nun karizmasına kapılarak hayatının merkezine onu yerleştirdi. 

Ressamın atölyesinde geçirdiği yıllar boyunca hem yaratım süreçlerine tanıklık etti hem de kendi sanat yolculuğunu farklı bir yöne evirdi. Ancak bu ilişkinin başından itibaren dengesiz bir güç mücadelesinin ve yoğun duyguların gölgesinde ilerlediğinden habersizdi.

Picasso’nun duygusal manipülasyonları ve kadınlara karşı acımasız tutumu, Dora Maar’ın psikolojisinde derin izler bıraktı. Bu hüzünlü yüzün “Ağlayan Kadın” tablosuna ilham vermesi de kaçınılmaz olmuştu. 

Dokuz yıl süren ilişkileri boyunca Dora, Pablo Picasso için hem ilham perisi hem de acının taşıyıcısı oldu. Picasso’nun başka kadınlarla olan ilişkileri onu giderek yalnızlaştırdı. Ayrılığın ardından Dora, toplumdan uzaklaşıp dini inançlara yöneldi ve hayatının geri kalanını sessizlik içinde geçirdi. Bu fırtınalı aşktan geriye kalan ise ölümsüz eserler oldu.

Afife Jale & Selahattin Pınar

Türk sanat müziğinin unutulmaz bestecilerinden Selahattin Pınar, sahneye çıkan ilk Müslüman kadın tiyatro sanatçısı Afife Jale… İşte hüzünle örülü bir destan. Selahattin Pınar, ailesinin tüm karşı çıkışlarına rağmen müziğe yönelmiş, hayatını tambura ve bestelerine adamış bir sanatçı.

Evini terkederken babasına “Bir gün seni benim adımla anacaklar.” diyecek kadar da inançlı. Afife ise tiyatro sahnelerinde var olabilmek için ailesini ve toplumun baskılarını karşısına almış cesur bir kadın. Her ikisi de kendi tutkuları uğruna yalnız kalsa da yaralı ruhlar olarak yolları kesişti.

Afife ile Selahattin’in aşkı, bir konser günü başlayan ve kısa sürede evliliğe dönüşen tutkulu bir bağa dönüştü. Ancak Afife’nin derinleşen bağımlılığı ve yaşadığı psikolojik zorluklar, bu güzel aşkın gölgesinde kalan büyük bir yıkımı da beraberinde getirdi. Afife Jale, Selahattin’i de bu karanlığa sürüklememek için ondan uzaklaştı. Ayrılsalar da aşkları hep orada kaldı. Pınar’ın bestelediği “Bir Bahar Akşamı” ve “Hatıralar” gibi eserleri de bu sevdayı aklımıza kazıdı.

“Anladım sevmeyeceksin sen beni nazlı çiçek.”

Afife Jale, ömrünün son yıllarını yoksulluk içinde geçirirken Selahattin Pınar acısını şarkılara döktü. Afife Jale’nin vefatının ardından onun yokluğuyla baş edemeyen Pınar, kendini alkole verdi. 6 Şubat 1960’ta Kadıköy’de bir lokantada yemek yerken geçirdiği kalp krizi sonucu hayatını kaybetti.

Tomris Uyar & Turgut Uyar

Türk edebiyatının en özel birlikteliklerinden biri kuşkusuz Tomris ve Turgut Uyar çiftine ait. Şiir yazmaktan uzaklaştığı bir dönemde Tomris’le tanışan Turgut Uyar, onunla birlikte hem hayata hem de şiire yeniden bağlandı. Aralarındaki bağ ilk olarak mektuplarla gelişti; edebiyattan beslenen bu yazışmalar zamanla derin bir aşka dönüştü. 

1969’da evlendiler ve Hayri Turgut adını verdikleri bir oğulları oldu. Söylenenlere ve görülene göre Tomris Uyar, Turgut Uyar’ın tam anlamıyla esin kaynağı oldu.

Tomris Uyar yalnızca Turgut’un değil, dönemin birçok önemli şairinin gönlünü çelmişti. Cemal Süreya ile yaşadığı tutkulu ilişki, Ülkü Tamer’le olan evliliği sırasında başlamış; Edip Cansever ise ona duyduğu karşılıksız aşkla bilinir hale gelmişti. Ancak bu isimler arasında en uzun soluklu ilişkisi Turgut Uyar’la oldu. Çiftin birlikteliği Turgut Uyar’ın 1985 yılında vefat etmesiyle son buldu.

denizi ve ormanı, açlığı ve başkaldırmayı ayırmadın
bırakılmış bir köşebaşının en güzel tanımıdır adın
seversin diye söylerim her şeyi, sana uygun olsun
çünkü her şeyin birbirine uygununu sen bulursun
gel ellerini ver en güzel ellerini öyle
ruhum, ateş yüreğim, kokum, birlikte öyle

Sadri Alışık & Çolpan İlhan

Tiyatro aşkıyla İzmir’den İstanbul’a gelen genç Çolpan İlhan’ın yolu, dönemin en gözde oyuncularından Sadri Alışık’la kesiştiğinde, ikisinin de hayatı bambaşka bir yöne evrilecekti. İlk karşılaşmaları pek de romantik sayılmazdı. Sadri Alışık’ın sahne arkasındaki alaycı tavırlarına yalnızca tebessümle karşılık veren Çolpan İlhan -aynı zamanda Atilla İlhan’ın kız kardeşidir- , zamanla bu haylaz aktörle sahne arkadaşlığına ve ardından bir dostluğa adım attı. Fakat “Yalnızlar Rıhtımı” filmiyle birlikte aralarındaki bağın adı artık aşka dönüşmüştü.

O dönemde her iki tarafın da farklı ilişkileri vardı ama duygulara karşı koyabilmek mümkün olmadı. Çolpan İlhan, Sadri Alışık’ın hayatının aşkı olduğuna inandı ve o dönemde nişanlı olduğu Fikret Hakan’a dürüstçe veda etti. Bu aşk yalnızca bir dönemlik bir tutku değildi elbette. 

Sadri Alışık’ın Çolpan’a duyduğu derin sevgi, yazdığı aşk mektuplarında ve yaşamı boyunca ona duyduğu sadakatte kendini gösterdi. Onlarınki gerçek anlamda bir ömür süren aşkın, sanatla iç içe geçmiş en naif haliydi.

Sadri Alışık’ın mektuplarından bir kesit:

Neden sensiz olunca dünya kimsesiz? Neden evren boş? Eşyalar neden başıbozuk ve şahsiyetsiz? Yaşamak neden eksik? Şehirler yaşamaksız. İnsanlar kendi halinde bile değil. Yanlışlar küme küme, doğrular sensiz sensiz. O gönlünü tatmış da, uçsuz bucaksız gözleri… Bir rüzgarın peşine… Çiçek olmuş, şarkı olmuş, Kerem olmuş, ben olmuş. Sen çok yaşa canım karıcığım benim. Bu yolculuğa çıkartmakla beni, bu yaştan sonra çok şey öğrettin bana. Sana tapıyorum. Yalnız şuna inan; senin gibi bir insana, senin gibisine demiyorum. Ne duygu, ne insanlık, ne de davranış, ne de fizik olarak sana benzeyene rastlamadım. Seninle öğünüyor, sana güveniyor ve de seni çok, çok, çok çok seviyorum.